عباسعلی عمید زنجانی

عباسعلی عَمید زنجانی (۱۳۱۶ -۱۳۹۰ش) فقیه شیعی، نویسنده، عضو هیات علمی و تنها رئیس روحانی دانشگاه تهران بود. او دو دوره نماینده مردم تهران در مجلس شورای اسلامی ایران بود. کتاب ۱۰ جلدی فقه سیاسی و کتاب «ریشه‌های انقلاب» که یکی از منابع درس عمومی «انقلاب اسلامی» در دانشگاه است، تالیف اوست. عمید زنجانی داماد آیت الله مرعشی نجفی بود.

زندگی‌نامه

عباسعلی عمید زنجانی در سال ۱۳۱۶ش در زنجان متولد شد. پدرش اصغر عمید از کسبه زنجان بود و به علوم دینی و روحانیت علاقه داشت و از ارادتمندان آقا شیخ فیاض زنجانی بود. عمید زنجانی پدرش را در سال ۱۳۴۳ش از دست داد. مادرش از خانواده‌ای روحانی و نوه میرزا مجید زنجانی معروف به میرزا مجید حکمی از شاگردان میرزا ابوالحسن جلوه بود.

درگذشت

عمید زنجانی ساعت ۴ صبح یکشنبه ۸ آبان ۱۳۹۰ش به‌علت نارسایی کلیه در بیمارستان خاتم الانبیاء تهران درگذشت و در قم و حرم حضرت معصومه(س) دفن شد.

تحصیلات

عمید زنجانی در سال ۱۳۲۲ش و از ۶ سالگی تحصیلات ابتدایی خود را در مدرسه توفیق زنجان آغاز کرد و همزمان دروس طلبگی می‌خواند. زنجانی در خاطرات خود آورده، از ترس اینکه گرفتن دیپلم که آن زمان تحصیلات سطح بالایی بود انگیزه تحصیلات حوزوی را در وی از بین ببرد، دبیرستان را رها کرد و به مدرسه علمیه سید زنجان رفت. زنجانی در ۱۳۳۰ش به قم مهاجرت کرد و برای کسب علوم دینی در سطوح بالا‌تر وارد حوزه علمیه قم شد. او با همکاری پدرش که از مقلدین سید محمد حجت کوه کمری بود، وارد مدرسه حجتیه شد. عباس‌علی بعد از ورود به حوزهٔ علمیه قم و شرکت در درس اساتید آن دوره، در تعطیلات تابستانی که به زنجان مراجعت می‌کرد با اساتید آن شهر به تحصیل هیئت و نجوم می‌پرداخت. عمید زنجانی در زمانی که ساکن قم بود به درس امام خمینی می‌رفت و بر اساس گفته خود، علاقه ویژه‌ای به استادش داشت.

اساتید

آثار

برخی معتقدند عمده تألیفات عمید، در چارچوب فکری دین اسلام و با توجه به مسائل انسانی و اسلامی به‌ویژه شیعه نوشته شده است. بخشی از آثار عمید زنجانی قبل از انقلاب اسلامی ایران مکتوب گردید و بخشی دیگر به پس از آن برمی‌گردد. این افراد نگاه زنجانی را به فقه در دوره کنونی، گسترده‌تر از نگاه سنتی می‌دانند.

فعالیت‌های سیاسی-مذهبی

هجرت به عراق

عمید زنجانی در سال ۱۳۴۱ش به عراق رفت و وارد حوزه علمیه نجف شد و در درس سید محسن حکیم، سید ابوالقاسم خوئی، سید محمود شاهرودی و میرزا باقر زنجانی حاضر شد. بعد از تبعید امام خمینی در سال ۱۳۴۴ش از ترکیه به عراق، او از نخستین کسانی بود که در کاظمین به پیشواز وی رفت. زنجانی در سفرهای خمینی به سامرا و کربلا و در نهایت به نجف همراه او بود و اطلاعات و اخبار روزمره را به او می‌رساند.

در جریان دستگیری آیت الله منتظری، عمید به دستور آیت‌الله خمینی عده‌ای از طلاب را جمع کرد و همراه آن‌ها به بیت سیدمحسن حکیم رفت و از او خواست تا توصیه نامه‌ای برای آزادی منتظری بنویسد. عمید در زمانی که برای مجلس ترحیم پدرش به ایران آمده بود، به دیدار مراجع تقلید مقیم ایران رفت و اخبار نجف و سخنان خمینی را به علما رساند.

فعالیت‌های پیش از انقلاب

• در سال ۱۳۴۸ش عمید زنجانی به‌دلیل ازدواج با دختر آیت الله مرعشی نجفی به ایران بازگشت و برای مدتی در قم ساکن شد. در زمان اقامتش در قم به فعالیت‌های سیاسی علیه رژیم پهلوی ادامه داد که به همین دلیل ساواک قم او را احضار و از او بازجویی کرد.

• در سال ۱۳۵۰ش زنجانی بنا به اصرار عده‌ای از اهالی مسجد لُرزاده و تأیید آیت‌الله مرعشی، به تهران آمده و امام جماعت مسجد لرزاده را به عهده گرفت. او جلساتی با دانشجویان در نقد مارکسیسم برگزار کرد. هم‌چنین کتابخانه مسجد را گسترش داد و تبدیل به کانون ارشاد اسلامی کرد که در این کانون نوجوانان و دانشجویان بسیاری حضور داشتند؛ البته این کانون بعد‌ها به‌دلیل نفوذ گروهک‌ها و منافقین تعطیل شد.

• در زمان اقامت عمید در تهران، او با اعضای جامعه روحانیت مبارز تهران ارتباط برقرار کرد و در جلسات شورای مرکزی آن نیز شرکت داشت و برخی اعلامیه‌های این گروه را تهیه می‌کرد. او سپس همراه چند از علمای جنوب شهر تهران، جامعه روحانیت جنوب تهران را تشکیل دادند و خود نیز سرپرستی آن را برعهده گرفت.

• بعد از حادثه هفده شهریور ۵۷ عمید به جرم تشویق مردم برای حضور در راهپیمایی، دستگیر شده و در زندان کمیته مشترک محبوس شد و بعد از مدتی آزاد گردید.

فعالیت‌های بعد از انقلاب

• در دوره ریاست جمهوری آیت‌الله خامنه‌ای، عمید زنجانی ریاست ستاد پشتیبانی جنگ تهران را برعهده گرفت.

• در سال ۱۳۵۹ش عمید به نمایندگی آیت‌الله خمینی در بررسی وضعیت بنیاد مستضعفان برای جمع آوری اموال، طلا‌ها و جواهرات سلطنتی تعیین شد.

• در سال ۱۳۶۰ش نمایندگی رهبر ایران را در بررسی وضعیت مذهبی و سیاسی استرالیا برعهده داشت.

• در دوره‌های سوم و چهارم مجلس شورای اسلامی، زنجانی از طرف مردم تهران به نمایندگی انتخاب شد و در مجلس نیز ریاست کمیسیون قضایی و کمیسیون آیین نامه داخلی را بر عهده داشت. او در سال ۱۳۶۸ش از طرف امام خمینی به عضویت شورای قانون اساسی انتخاب شد.

• زنجانی از سال ۱۳۵۸ش بنا به درخواست شهید مفتح در دانشکده الهیات دانشگاه تهران به تدریس مشغول شد و پس آن نیز در دانشگاه‌های شهید بهشتی، امام صادق(ع) و امام حسین(ع)، دانشکده روابط بین الملل، علوم قضایی، امام باقر(ع) و علوم اجتماعی به تدریس علوم قرآنی، نهج البلاغه، معارف اسلامی، دیپلماسی و رفتار سیاسی اسلام، حقوق بین الملل و فقه سیاسی اشتغال داشت. او علاوه بر دانشگاه در مدارس علمیه نیز به تدریس علوم حوزوی مشغول بود.

• عضویت در شورای فرهنگ عمومی کشور، وابسته به شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضویت در شورای مشورتی یونسکو، عضویت در شورای نویسندگان دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، رئیس کمیته علوم انسانی جهاد دانشگاهی، عضو مشاور شورای زنان وابسته به شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو کمیته حقوق وابسته به شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضو شورای برنامه ریزی گروه الهیات وابسته به ستاد انقلاب فرهنگی، عضو شورای مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی وابسته به شورای عالی انقلاب فرهنگی، عضویت در هیئت امنای دانشگاه بین المللی امام خمینی، عضویت در هیئت منصفهٔ مطبوعات از جمله مسئولیت‌های عمید بود. او در سال ۱۳۸۴ش به‌عنوان اولین روحانی، به ریاست دانشگاه تهران منصوب شد. او همچنین مدتی سرپرستی موسسه مطالعات و تحقیقات علوم اسلامی را نیز برعهده داشت.

پانویس

منابع

• حاجی بیگی، محمدعلی،خاطرات حجت الاسلام و المسلمین عمید زنجانی، تهران، ۱۳۷۹ش.
• صالحی تجریشی، طیبه، کتاب‌شناسی آیت الله عمید زنجانی، کیهان فرهنگی، مهر و آبان ۱۳۸۹ش، شماره ۲۸۶-۲۸۷.
• شریف رازی، محمد، گنجینه دانشمندان، ج۴، تهران، ۱۳۵۳ش.
• آیت‌الله عمید زنجانی درگذشت، سایت تبیان، تاریخ انتشار: ۱۳۹۰/۰۸/۰۸.